EN – If you’re looking for a good book on the war in Belgium, you should try ‘Tot aan de IJzer’ (French: Jusqu’à l’Yser – not available in English) of Max Deauville. I just finished reading.
Watch out: your reading is going to be uncomfortable. Max Deauville was doctor in the Belgian army and experienced at first hand the defence of Leuven and Antwerp, the retreat of the Belgian troops behind the IJzer river, and, from October 1914 onwards, the trench warfare around Ieper and Diksmuide. In his book he observes and describes, in hundreds of brief scenes, what he is doing (marching, setting up camp, treating the injured, evacuating the dead, looking for shelter). He writes in detail what the soldiers around him are doing, what his environment looks like, the sound of schrapnels, what colours the evening sky takes on. Now and then some fragments of a conversation are noted down, too.
What Max Deauville doesn’t include: emotions, a heroes’ story, a war drama or -soap. This book is not a novel. He had the opportunity, though: enough first hand material and he treasured a dream of becoming a ‘real’ writer.
He equally denies – or refuses? – all interpretations, all links to a bigger framework of history or ideology. Milestones like the fall of Antwerp, the first Battle of Ieper or the first gas attacks: you have to read about them between the lines. Neither is he serving any trace of a discourse on national pride, courage, sacrifice, or, to the contrary, pity and revolt against the war.
As a reader, all your escape routes are blocked. You cannot linger in drama or personal emotions. You cannot drift away to broader thinking and abstraction. All that’s left is the confrontation with the daily burden, the narrow perception of the soldiers that are surviving, day by day, hour by hour. Described with a clear and often poetic voice, that makes you believe that – maybe – even in these ghastly circumstances, people find ways to detect beauty.
NL – Op zoek naar een goed boek over de oorlog in België? Ik heb juist ‘Tot aan de IJzer’ uitgelezen, van Max Deauville. Probeer eens.
Let op: dit wordt geen aangename lectuur. Max Deauville, arts in het Belgische leger, maakte de verdediging rond Leuven en Antwerpen mee, de terugtocht tot achter de IJzer, en vanaf oktober 1914 een jaar lang de oorlog in de loopgraven rond Ieper en Diksmuide. Hij observeert en beschrijft, in honderden korte scènes, wat hij doet (marcheren, kamp maken, gewonden verzorgen, doden afvoeren, schuilen). Hij beschrijft wat de soldaten om hem heen doen, hoe de omgeving er uit ziet, welk geluid de schrapnels maken en hoe de lucht verkleurt als de avond valt. Af en toe een flard van een gesprek.
Wat Max Deauville je niét serveert: emoties, een heldenverhaal, een oorlogsdrama of –soap. Hij had dat gekund: stof genoeg, en hij koesterde de ambitie om een ‘echte’ schrijver te worden.
Wat hij ook consequent negeert – weigert? – de interpretatie, een verwijzing naar een groter geschiedkundig en/of ideologische plaatje. Mijlpalen zoals de val van Antwerpen, de eerste slag om Ieper, de eerste gasaanvallen maken alleen vage sporen in zijn relaas. Ook niet aan de orde: een discours van nationale trots, moed, zelfopoffering, of juist medelijden en opstandigheid.
Als lezer zijn al je ontsnappingsroutes afgeblokt. Geen vlucht in drama of persoonlijke emoties. Geen wegdrijven in brede beschouwingen. Blijft alleen de confrontatie met de dagelijkse sleur, de vernauwde blik van wie van dag tot dag en van uur tot uur overleeft. Beschreven in een heldere, en vaak poëtische taal, waardoor je bijna gelooft dat – ja – zelfs in die verschrikkingen een mens methoden ontwikkelt om schoonheid op te merken.
my great war / mijn groote oorlog 